Her dört binadan biri risk altında. Peki, sizin binanız depreme dayanıklı mı? Uzmanlar uyarıyor, işte kontrol etmenin püf noktaları…

Türkiye’de yaşanan her deprem, bir gerçeği tekrar tekrar yüzümüze vuruyor: Depremler değil, dayanıksız binalar can alıyor. Marmara Bölgesi’ni etkilemesi beklenen büyük depremin giderek yaklaşması, özellikle İstanbul’daki yapı güvenliğini yeniden gündeme taşıyor.

İstanbul’da her dört binadan biri riskli

İstanbul’da yaklaşık 5,8 milyon bağımsız birim bulunuyor. Bunlardan 1,5 milyonu riskli kategorisinde yer alıyor. Yapılan tahminlere göre, olası 7 ve üzeri büyüklükteki bir depremde 600 bin bağımsız birim ciddi hasar alabilir. Bu da her dört ev ya da iş yerinden birinin yıkılma veya ağır hasar görme riski taşıdığı anlamına geliyor.

Binalarımız Depreme Hazır Mı?

Binayı ayakta tutan sistem: Taşıyıcı Elemanlar

Bir binanın depreme dayanıklılığı, temel, kolon, kiriş ve döşemeler gibi taşıyıcı sistem elemanlarının performansına bağlıdır. Tıpkı insan vücudunu dik tutan iskelet gibi, betonarme yapılarda da bu unsurlar hayati önem taşır.

Bina yaşı tek başına yeterli bir kriter değil

İstanbul’daki yapıların yaklaşık %70’i 20 yaşın üzerinde. Bu durum 3 milyondan fazla konutun yaşlı yapı kategorisine girmesi anlamına geliyor. Ancak bina yaşı tek başına yeterli değil. Korozyona karşı korunmuş, iyi bakılmış ve suya maruz kalmamış yapılar, daha iyi durumda olabiliyor.

Deprem Performans Analizi Nasıl yapılıyor?

Önce binanın röntgeni çekiliyor

Bir binanın depremde nasıl davranacağını anlamak için önce taşıyıcı sistemleri inceleniyor. Beton içindeki demirlerin durumu, kolonların yerleşimi ve yapıdaki perdelerin (düşey betonarme duvarlar) konumu belirleniyor. Ardından beton dayanımı için karot numuneleri alınıyor ve laboratuvarda basınç testine tabi tutuluyor.

Zemin etüdü ve bilgisayar simülasyonları

Binanın sadece kendi dayanımı değil, oturduğu zeminin yapısı da depreme karşı tepkisini belirliyor. Zemin etüdü yapılarak sıvılaşma gibi problemler tespit ediliyor. Sonrasında mühendisler bilgisayar modelleri ile yapıya deprem senaryoları yaşatıyor. Bu sayede yapının burulma, yatay kayma gibi davranış bozuklukları ortaya konuyor.

Güçlendirme Mi, Yıkım Mı?

Her bina güçlendirilebilir mi?

Mühendislik bilgisiyle her yapının güçlendirilmesi teknik olarak mümkün. Ancak ekonomik açıdan bu her zaman mantıklı değil. Güçlendirme maliyetinin yeniden yapım maliyetine oranı %40’ı geçiyorsa yıkım öneriliyor. Ancak bazı durumlarda yer sorunu ya da kat malikleriyle uzlaşamama nedeniyle güçlendirme tek seçenek olabiliyor.

Performans Analizi ve Yasal Süreçler

Gözleme dayalı testler yeterli mi?

İstanbul Büyükşehir Belediyesi, ücretsiz tarama testi sunuyor. Ancak bu gözlemsel bir test olup, binanın kesin olarak güvenli ya da riskli olduğu sonucunu vermiyor. Detaylı teknik analizler, yalnızca özel mühendislik firmalarının sunduğu Deprem Performans Analizi ile mümkün olabiliyor. Ancak bu hizmetin resmi bir bağlayıcılığı bulunmuyor.

Kat maliklerinin çoğunluğu gerekli

Performans analizinin ardından bina güçlendirilecekse, maliklerin 5’te 4’ünün onayı gerekiyor. Anlaşmazlık durumunda süreç tıkanabiliyor. Riskli Yapı Tespiti ise yasal bir prosedür. E-devlet üzerinden başvuru yapılarak binanın riskli olduğu tespit edilirse, bu karar tapu kayıtlarına işleniyor ve dönüşüm süreci zorunlu hale geliyor.

Kentsel Dönüşümde Süreç Nasıl İşliyor?

Riskli yapı yıkılıyor, dönüşüm süreci başlıyor

Riskli yapı kararı çıktığında, bina belirli süreler içinde yıkılmak zorunda. Yüzde 1 hisseye sahip bir kişi dahi bu süreci başlatabiliyor. Ancak yeni bina yapılabilmesi için maliklerin üçte ikisinin onayı gerekiyor. Uzlaşma sağlanmazsa, devlet bu hisseleri çoğunluğa devrederek süreci ilerletebiliyor.

Teşvikler önemli ama yetersiz

Kentsel dönüşüm kapsamında noter harçları gibi bazı maliyetler düşürülüyor. Kiracılara ve mal sahiplerine kira desteği veriliyor. Ancak halen güçlendirme için yeterli mali destek ya da özel teşvikler bulunmuyor. Bu da vatandaşların kendi olanaklarıyla adım atmasını zorlaştırıyor.

Sonuç: Daha Hızlı ve Radikal Çözümlere İhtiyaç Var

İstanbul’da son 11 yılda yaklaşık 800 bin konut ya da iş yerinin dönüşümü tamamlandı. Ancak hala 1,5 milyon riskli bağımsız birim bulunuyor. Bu hızla devam edilirse, İstanbul’un depreme hazırlanması için en az 20 yıl daha gerekiyor. Uzmanlar, daha hızlı dönüşüm için yasal düzenlemelerle karar alma süreçlerinin kolaylaştırılması gerektiğini vurguluyor.